Franeker is de hoofdplaats van de gemeente Franekeradeel, in de provincie Friesland. De stad telt 12.900 inwoners (2009) en is een van de Friese elf steden. De stad maakt sinds 1 januari 1984 deel uit van de gemeente Franekeradeel.
Franeker zou rond 800 zijn ontstaan als een Karolingisch castellum. De naam zou afkomstig zijn van Froon-acke, ofwel land van de heer/koning de oudste straat van de stad heet nog steeds Froonacker. Van de 11e eeuw tot de 16 eeuw ontwikkelde Franeker zich tot het bestuurlijk centrum van noordelijk Westergo. In de 15e eeuw vestigde hertog Albrecht van Saksen zich in Franeker. Het stadje leek zich tot hoofdstad van Friesland te ontwikkelen, maar werd overvleugeld door Leeuwarden. Het verhaal gaat dat inwoners van Franeker in de Middeleeuwen geprobeerd hebben een kerkklok te stelen uit Harlingen. Sindsdien worden de Franekers klokkendieven genoemd. Toen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in opstand kwam tegen Spanje, koos Franeker al vroeg de zijde van Willem van Oranje. Franeker werd hiervoor in 1585 beloond met een universiteit, de universiteit van Franeker, op de Universiteit van Leiden na de oudste van Nederland. Er werden vier redenen aangevoerd: het was goedkoper dan studeren in Leiden, de ouders konden beter op het gedrag van hun kinderen letten, het was goed voor de ontwikkeling van de bevolking en het geld dat de studenten zouden uitgeven bleef binnen de provincie. Aan deze Franeker Academie, geschonken door de Friese stadhouder Willem Lodewijk van Nassau en geopend op 29 juli 1585, kon men theologie, rechten, medicijnen, klassieke talen, wijsbegeerte en wis- en natuurkunde studeren. Een van de studenten was prins Willem IV.
